Tadić: Funkcija teža od olova

Kolumnu prenosimo u cijelosti:

Ne postoji teža i rizičnija politička funkcija od funkcije predsjednika Republike Srpske. Od devet osoba koje su je obavljale njih sedam je bilo ili jeste pod nekim vidom međunarodnih sankcija. Četvoro je bilo izloženo sudskom progonu. Troje je osuđeno. Radovan Karadžić i Biljana Plavšić u postupcima pred tzv. Haškim tribunalom, a Milorad Dodik zbog toga što se suprostavio Kristijanu Šmitu i nije odustao od izvršavanja svojih ustavnih predsjedničkih dužnosti. Јedan od predsjednika, Milan Јelić, u toku manadata je preminuo. Mora se priznati da takvih okolnosti nije bilo u vezi sa vršenjem bilo koje druge političke funkcije, ne samo u Republici Srpskoj, nego i u širem okruženju. Pogotovo ne u toku tako kratkog perioda postojanja neke funkcije, jer se radi o svega trideset i tri godine njenog postojanja. To jasno govori o tome koliko je važno da je snažna i autentična ličnost svako koga narod izabere na tu gromobransku poziciju Republike Srpske.

Osim navedenog, posebno treba istaći, u toku tri dosadašnja redovna predsjednička mandata dolazilo do toga da se zbog vanrednih okolnosti mora rješavati pitanje omogućavanja kontinuiteta rada te funkcije. Uprkos takvoj praksi, Ustavom Republike Srpske do sada nije regulisano pitanje ko do prijevremenog izbora novog predsjednika Republike obavlja poslove Predsjednika Republike Srpske, a nakon što u toku trajanja redovnog mandata, zbog bilo kakvog razloga, dođe do prestanka mandata izabranog predsjednika Republike. U svakom od tri dosadašnja slučaja postupalo se drugačije.

Biljana Plavšić je bila v.d. predsjednika Republike

Prva situacija u kojoj je Republika Srpska bila pred rješavanjem pitanja omogućavanja funkcionisanja i kontinuiteta predsjedničkih dužnosti, a zbog prestanka obavljanja te funkcije od strane predsjednika Republike u toku trajanja mandata, tiče se povlačenja Radovana Karadžića iz politike. Dokument o njegovom povlačenju i preuzimanju funkcije privremenog vršioca dužnosti predsjednika Republike Srpske nikada nije objavljen u Službenom glasniku Republike Srpske i najpouzdaniji izvor je knjiga „Intervjui i govori dr Radovana Karadžića“ koju je 2005. godine u Beogradu objavio Međunarodni odbor za istinu o Radovanu Karadžiću. U dokumentu naslovljenjnom kao „Izjava“ od 20. jula 1996. godine stoji sljedeći tekst:

"Dole potpisani ponovo potvrđuju svoju obavezu da ispune Opšti okvirni sporazum o miru, sa aneksima pregovaranim u Dejtonu i potpisanim u Parizu 14. 12. 1995, i izjavljuju sljedeće. 1. Od 19. 7. 1996. godine, dr Biljana Plavšić je preuzela funkciju privremenog vršioca dužnosti predsjednika Republike Srpske, do završetka izbora 14. 9. 1996. godine, zakazanih u skladu sa Dejtonskim mirovnim sporazumom, kada će biti izabran novi predsednik. Time je od 19. 7. 1996. godine, dr Radovan Karadžić napustio dužnost predsednika RS, kao i sva ovlašćenja koja iz nje proističu".

Izjavu su potpisali Radovan Karadžić, Momčilo Krajišnik, Biljana Plavšić i Aleksa Buha, a svjedočili su svojim potpisom Slobodan Milošević i Milan Milutinović. Posljednje što je u Službenom glasniku Republike Srpske objavljeno sa potpisom Radovana Karadžića, kao predsjednika Republike, bila je Odluka o pomilovanju osuđenih lica. Ta odluka je objavljena u broju 17. Već u sljedećem 18. broju objavljena je prva odluka sa potpisom Biljane Plavšić, kao "v.d. predsednika Republike". Radilo se o Odluci o imenovanju povjereništva za opštinu Olovo. Između te dvije odluke u Službenom glasniku Republike Srpske nije objavljeno niti jedno jedino slovo koje bi govorilo o tome kako je Radovan Karadžić prestao biti predsjednik Republike i kako je Biljana Plavšić postala "v.d. predsjednika Republike". Biljana Plavšić je koristila naslov "v.d. predsjednika Republike" sve do Opštih izbora 1996. godine, a na kojima je izabrana za predsjednika Republike. Prvi dokument objavljen sa njenim potpisom i funkcijom predsjednik Republike bio je Zakon o Vojsci (Službeni glasnik Republike Srpske 31/96).

Iako je postojala pomenuta izjava o prenosu dužnosti, Biljana Plavšić je shvatala da je ona problematična i sa stanovišta ustavnosti. Zbog toga je povela ozbiljnu akciju pojačavanja njene legitimnosti, koja je uključivala i traženje podrške izvan skupštinskih klupa, a među tadašnjim vanparlamenarnim strankama, koje su već na prvim sljedećim izborima postale parlamentarne. Bio sam prisutan na tom sastanku održanom u salonu Banskog dvora u ljeto 1996. godine.

Dobro se sjećam i bravura o pravnom jeziku Predraga Guge Lazarevića koji je vrlo uvjerljivo objašnjavao Biljani Plavšić da je ona predsjednik, a ne vršilac dužnosti predsjednika Republike. Nije uspio da je uvjeri.

Petar Đokić nije bio v.d. predsjednika Republike

Sljedeća slična situacija desila se ubrzo nakon prve. Nikola Poplašen izbaran je za predsjednika Republike na Opštim izborima 1998. godine. Kršeći Dejtonski mirovni sporazum tadašnji visoki predstavnik Karlos Vestendorp je 5. marta 1999. godine objavio da Nikolu Poplšašena smjenjuje sa funkcije predsjednika Republike. Nastupila je ustavna i politička kriza koja je trajala do izbora novog predsjednika Republike na Opštim izborima 2000. godine, a kada je na tu dužnost izabran Mirko Šarović. Narodna skupština je u martu 1999. godine odlučila da ne prihvata Vestendorpovu odluku, a u septembru iste godine odustala od te svoje odluke. U predsjedničkom mandatu Nikole Poplašena potpredsjednik Republike bio je Mirko Šarović, Petar Đokić je bio predsjednik Narodne skupštine, a Milorad Dodik je bio predsjednik Vlade. Nikada niko od njih trojice, a ni bilo ko drugi, iako su nuđeni od strane visokog predstavnika Karlosa Vestendorpa da ih on svojom odlukom instališe, nije prihvatio da se nađe u ulozi v. d. predsjednika Republike. Dakle, iako ima mnogo tekstova u kojima novinari i pravni analitičari pominju Petra Đokića kao vršioca dužnosti predsjednika Republike, on to nikada nije bio, niti je na prijedlog stranaca prihvatio da to bude. Do isteka Poplašenovog predsjedničkog mandata, zakoni Republike Srpske objavljivani su u Službenom glasniku Republike Srpske bez predsjedničkog ukaza. Nikola Poplašen, iako u potpuno nesvakidašnjim uslovima, za jedan broj ljudi slovio je kao predsjednik Republike, a za drugi kao predsjednik Republike koga je smijenio visoki predstavnik. Dobro znam kroz šta je sve prolazila ta institucija Republike Srpske, jer sam sve vrijeme, kao šef Kabineta ili savjetnik predsjednika Republike, učestvovao u svemu tome.

Igor Radojičić nije bio v.d. predsjednika Republike

Treći put pred istim problemom Republika Srpska našla se zbog toga što je predsjednik Republike Milan Јelić, koji je izabran na Oštim izborima 2006. godine, preminuo 30. septembra 2007. godine. Nakon njegove smrti Narodna skupština je 01. oktobra 2007. godine, a sa namjerom da reguliše ovo pitanje radi privremenog omogućavanja obavljanja poslova Predsjednika Republike do izbora novog predsjednika Republike, donijela Privremenu odluku o obavljanju neodložnih poslova iz nadležnosti predsjednika Republike Srpske (Službeni glasnik Republike Srpske 5/08). Privremena odluka obuhvatila je sljedeće nadležnosti predsjednika Republike: predstavljanje Republike; donošenje ukaza o proglašenju zakona; obavljanje poslova iz oblasti bezbjednosti i odnosa Republike sa drugim državama i međunarodnim organizacijama; odlučivanje o povjeravanju poslova potpredsjednicima Republike Srpske. Poslovi su povjereni tadašnjem predsjedniku Narodne skupštine Republike Srpske Igoru Radojičiću. Trajanje odluke bilo je ograničeno do izbora novog predsjednika Republike. Ubrzo, Privremena odluka bila je predmet preispitivanja kod Vijeća za zaštitu vitalnog nacionalnog interesa Ustavnog suda Republike Srpske, a ono je svojom Odlukom broj UV-5/07 od 27. novembra 2007. g. (Sl. gl. R.S. 2/08) utvrdilo da Privremenom odlukom o obavljanju neodložnih poslova iz nadležnosti predsjednika Republike Srpske, broj: 01-1558/07 od 1. oktobra 2007. g. nisu povrijeđeni vitalni nacionalni interesi konstitutivnog bošnjačkog naroda. Bitno je istaći da je u toj Odluci utvrđen stav Ustavnog suda u kome se kaže:"Imajući u vidu da je Narodna skupština organ Republike koji vrši ustavotvornu i zakonodavnu vlast i koja je predstavničko tijelo svih građana u Republici Srpskoj, Vijeće smatra da ta institucija ima obavezu da u okviru ustavnih ovlašćenja upotrijebi sve pravne instrumente potrebne za funkcionisanje organa Republike".

Privremena odluka, osim na navedeni način, nije bila osporavana od strane bilo koga drugoga. Dakle, prema ocjeni Ustavnog suda, Narodna skupština postupila je na ustavan način omogućavajući funkcionisanje Predsjednika Republike Srpske, kao organa Republike, a što se u u konkretnom slučaju, u smislu činjenice da Ustav ne reguliše ovo pitanje, može tumačiti tako da je Narodna skupština tu obavezu izvršila na način koji Ustavom nije nedopušten i/ili koji Ustavom nije drugačije propisan, pa je samim tim moguć s obzirom na nivo odgovornosti Narodne skupštine za funkcionisanje organa Republike, te da i njena nadležnost u tom smislu nije sporna imajući u vidu da je ona nadležna za takva pitanja, kao organ ustavotvorne i zakonodavne vlasti. Međutim, ono što je posebno zanimljivo jeste činjenica da se u javnosti govori da je Igor Radojičić bio "v.d. predsjednika Republike", iako ne samo da mu nije dodijeljen takav naslov, nego su i odluka Ustavnog suda i Privremena odluka Narodne skupštine u Službenom glasniku Republike Srpske objavljene tek nakon što je već izvršen izbor Rajka Kuzmanovića za novog predsjednika Republike. Privremena odluka nije bila na snazi u periodu između njenog donošenja, pa do 28. decembra 2007. godine, kada je Rajko Kuzmanović zvanično preuzeo dužnost. Ona je objavljena tek 28. januara 2008. godine, a u njenoj tački III stoji da "odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u Službenom glasniku Republike Srpske" (Službeni glasnik Republike Srpske 5/08). Bio sam poslanik u tom sazivu Narodne skupštine i protivkandidat Rajku Kuzmanoviću, pa su mi dobro poznate sve tadašnje nedoumice u vezi sa ovom temom.

Ustavno ili ad hoc rješenje?

Iako nije bio bilo mali broj ovakvih slučajeva, Narodna skupština do sada nije našla način da ovo pitanje reguliše ustavnim odredbama. To se donekle može i opravdati činjenicom da se zapravo i ne može predvidjeti svaka moguća opcija do koje može doći pod pritiskom stranaca ili na drugi način, a što su do sada uglavnom bili razlozi zbog kojih je dolazilo do ugrožavanja funkcionisanja predsjednika Republike. Zbog toga se pokazalo da je od fiksnog ustavnog rješenja neuporedivo svrsishodnije to da Narodna skupština zadrži manevarski politički prostor da u svakoj posebnoj prilici rješava ovo pitanje, prije svega imajući u vidu specifične političke okolnosti koje nastupaju od prilike do prilike. To je, kao što je već navedeno, i načelan stav Ustavnog suda Republike Srpske zauzet prilikom rješavanja pitanja Privremene odluke iz 2007. godine.

Na kraju ovog pregleda želim posebno napomenuti i to da je on nastao isključivo iz potrebe da se u aktuelnom političkom trenutku, u kome se mnogi novinari, pravni i politički analitičari bave ovom temom, u javnosti pojavi tekst koji otklanja nepotrebne i štetne nesporazume i na pravnički precizan i faktografski tačan način govori o tri ranije situacije u kojima je u vezi sa vršenjem predsjedničke funkcije postojala kriza i potreba da se osigura njen kontnuitet. Pregled nema nikakvu ambiciju da utiče na buduće odluke u vezi sa ovim pitanjem, ali ima ambiciju da one u javnosti ne budu raspravljane uz korišćenje netačnih navoda i/ili pogrešnih pseudopravnih analiza koje su se nažalost već pojavile.