NVO za nepoštovanje zakona prijete novčane kazne

Ovaj pojam ne označava kriminalnu ili nelegitimnu aktivnost, već isključivo ukazuje na organizacije koje primaju strana sredstva i sprovode aktivnosti koje mogu imati politički ili javni uticaj, kaže pravni zastupnik Republike Srpske Lazar Stjepanović.

"Upotreba ovog termina ne znači da se organizacije stigmatizuju, već da se jasno razlikuju one koje se finansiraju iz inostranstva od onih koje su isključivo domaće i samostalne. Republika Srpska, kao i druge države, ima pravo da uspostavi sistem kojim će se jasno identifikovati finansiranje iz inostranstva i osigurati puna transparentnost. Ovaj termin omogućava da se na objektivan način izbjegne potencijalni prikriveni strani uticaj na političke i društvene procese u Republici Srpskoj, što je legitiman cilj svake suverene države“, kaže Stejpanović.

Da li ovaj zakon zabranjuje rad organizacija koje zagovaraju ljudska prava i demokratiju?

Zakon o posebnom registru i javnosti rada neprofitnih organizacija ne zabranjuje rad organizacija koje se bave zaštitom ljudskih prava, demokratije, vladavine prava, medijskih sloboda ili drugih važnih društvenih pitanja. Svaka organizacija koja djeluje u skladu sa  Ustavom I zakonima Republike Srpske može nastaviti sa svojim radom bez ikakvih prepreka, kaže Lazarević.

"Ovaj zakon se odnosi samo na transparentnost finansiranja i osigurava da organizacije koje primaju sredstva iz inostranstva ne djeluju kao instrumenti stranih interesa. Time se ne ugrožava rad organizacija koje zaista rade u interesu građana, već se sprečava potencijalna zloupotreba NVO sektora za političke ili obavještajne aktivnosti“, navodi on.

Na ovaj način se osigurava zaštita demokratskog poretka, dok se istovremeno ne ograničavaju osnovna prava na udruživanje i slobodu govora.

Da li se ovim zakonom uvodi previše administrativnih obaveza za nevladine organizacije?

Zakon o posebnom registru i javnosti rada neprofitnih organizacija ne uvodi prekomjerne administrativne obaveze, već postavlja jasniji i sistematičniji okvir za izvještavanje o radu organizacija koje primaju sredstva iz inostranstva.

"Ovaj zakon osigurava da nevladine organizacije koje se finansiraju iz inostranstva budu podložne istim pravilima transparentnosti kao i sve druge institucije koje učestvuju u javnom životu. Na taj način se pojačava povjerenje građana u rad ovih organizacija i sprečava mogućnost zloupotreba i manipulacija putem skrivenog finansiranja. U Republici Srpskoj se ovim zakonom ne ograničava rad nevladinih organizacija, već se povećava transparentnost, što je u interesu i građana i same države“, kaže Stjepanović.

Koja je svrha vođenja posebnog registra u Ministarstvu pravde Republike Srpske?

Poseban registar nevladinih organizacija koje se finansiraju iz inostranstva uvodi se radi veće transparentnosti i javnog nadzora nad njihovim djelovanjem.

"Trenutno postoji Jedinstveni registar udruženja i fondacija koji vodi Ministarstvo uprave i lokalne samouprave Republike Srpske, ali ovaj zakon predviđa poseban registar samo za organizacije koje finansijski ili na drugi način pomažu strani subjekti. Cilj nije dupliranje administracije, već preciznija evidencija o izvorima finansiranja i aktivnostima ovih organizacija“, dodaje Stjepanović.

Uvođenje posebnog registra ima višestruku svrhu:

1. Transparentnost - Građani i institucije će imati jasan uvid u to koje organizacije primaju finansiranje ili pomoć na drugi način iz inostranstva i u koje svrhe koriste ta sredstva.

2. Prevencija zloupotreba - Strana finansiranja mogu se koristiti za skriveno političko djelovanje, širenje dezinformacija, pa čak i za aktivnosti koje su suprotne interesima Republike Srpske.

3. Jačanje povjerenja - Organizacije koje rade u skladu sa zakonom i javnim interesom neće imati nikakve probleme s registrom, već će se kroz transparentnost dodatno osnažiti njihov legitimitet.

"Registar ne znači zabranu rada, već samo postavlja pravila igre kako bi se osiguralo da nema netransparentnog uticaja stranih faktora na unutrašnje procese u Republici Srpskoj“, pojašnjava Stjepanović.

Zašto se nevladinim organizacijama zabranjuje političko djelovanje?

Zakon ne zabranjuje nevladinim organizacijama da se bave društveno značajnim pitanjima, kao što je oblast nauke, kulture, socijalne I zdravstvene zaštite, sporta, zaštite potrošača, korupcije kao I svako djelovanje u okviru Ustavom Republike Srpske zagarantovanih sloboda i prava, kaže Stjepanović.

"Međutim, jasno se propisuje da organizacije koje primaju sredstva iz inostranstva ne mogu direktno učestvovati u političkim kampanjama, finansirati političke stranke, kandidate ili raditi na kreiranju političkih odluka kroz pritisak na institucije Republike Srpske“, dodaje.

Postoje primjeri iz svijeta gdje su strane države koristile finansiranje nevladinih organizacija kako bi posredno uticale na političke procese u ciljnim državama. Primjeri uključuju:

•  Sjedinjene Američke Države (SAD) - Zakon o registraciji stranih agenata (FARA) zahtijeva da se pojedinci i organizacije koje djeluju kao agenti stranog principala i sprovode političke ili propagandne aktivnosti u korist stranih entiteta registruju pri Ministarstvu pravde SAD. Registrovani subjekti su obavezni da redovno podnose izvještaje o svojim aktivnostima, primljenim sredstvima i interakcijama sa američkim zvaničnicima.

•  Rusija - Zakon o stranim agentima propisuje da se nevladine organizacije koje primaju finansiranje iz inostranstva i učestvuju u aktivnostima koje vlasti definišu kao "političke" moraju registrovati kao "strani agenti". Ovaj status nosi dodatne administrativne obaveze i može podrazumijevati pojačan nadzor i restrikcije.

•  Mađarska - Regulacija stranog finansiranja nevladinih organizacija uključivala je zakon iz 2017. godine, koji je zahtijevao da nevladine organizacije koje primaju više od oko 24.000 eura (7,2 miliona forinti) moraju da se registruju kao organizacije koje dobijaju stranu pomoć i da se tako predstavljaju u svakoj publikaciji i na svojim internet stranicama.. Ovaj zakon je 2021. godine ukinut nakon presude Evropskog suda pravde, koji je ocijenio da je zakon bio nesaglasan sa pravom Evropske unije.

Cilj ovog zakona u Republici Srpskoj je da se očuva politička suverenost, kako bi o političkim pitanjima odlučivali građani Republike Srpske, a ne strane organizacije putem finansiranja nevladinih organizacija.

Da li će se organizacijama koje ne poštuju zakon automatski zabraniti rad?

Zakon ne predviđa automatsku zabranu rada neprofitnih organizacija koje ne ispune neku od svojih zakonskih obaveza, već prema članu 16. Zakona, neprofitnim organizacijama može biti zabranjen rad ukoliko: Djeluju suprotno Ustavu Republike Srpske i njenim zakonima. Sprovode aktivnosti na način kako je propisano članom 3. ovog zakona, odnosno djeluju kao agenti stranog uticaja na štetu individualnih i drugih prava građana. Ako Poreska uprava Republike Srpske utvrdi nepravilnosti u finansijskom poslovanju. U takvim slučajevima, Ministarstvo pravde Republike Srpske dostavlja prijedlog nadležnom sudu za zabranu rada takve organizacije i podnosi prijavu protiv odgovornih lica u skladu sa odredbama krivičnog zakonodavstva Republike Srpske.

"Neprofitnim organizacijama nije dozvoljeno političko djelovanje niti obavljanje političkih aktivnosti. Političko djelovanje podrazumijeva učešće u predizbornoj kampanji političkih stranaka i kandidata, prikupljanje sredstava za političke stranke i kandidate, finansiranje kandidata, odnosno političkih stranaka, te sprovođenje političke aktivnosti u svrhu ostvarivanja uticaja na formiranje javnog mnjenja radi postizanja političkih ciljeva. Politička aktivnost označava svaku aktivnost prema organima, institucijama ili izabranim predstavnicima Republike Srpske ili predstavnicima Republike Srpske u institucijama Bosne i Hercegovine u smislu formulacije politike, političkog ili javnog interesa Republike Srpske“, pojašnjava Stjepanović.

Statut, djelovanje i aktivnosti neprofitnih organizacija ne mogu biti suprotni ustavnom poretku niti usmjereni na ugrožavanje demokratije, narušavanje integriteta Republike Srpske, kršenje Ustavom Republike Srpske zagarantovanih sloboda i prava, te raspirivanje nacionalne, rasne ili vjerske mržnje i netrpeljivosti. Svaka organizacija koja djeluje na takav način podliježe zakonskim sankcijama, uključujući mogućnost zabrane rada, pojašnjava.

"Pored mogućnosti zabrane rada, zakon propisuje i novčane kazne za neprofitne organizacije koje prekrše određene odredbe. Tako će novčanom kaznom od 1.000 KM do 5.000 KM biti kažnjena organizacija koja ne označi promotivni materijal u skladu sa članom 5. ovog zakona, ne podnese prijavu ili u prijavi da netačne podatke prilikom upisa u Registar iz člana 8. ovog zakona, ne dostavi dopunu prijave o izvršenim promjenama u roku propisanom članom 8. stav 2. ovog zakona ili ne dostavi finansijski izvještaj iz člana 11. ovog zakona“, dodao je.

Svaka organizacija koja se ne pridržava ovih odredbi može se suočiti sa sankcijama u skladu sa zakonom.

"Dakle, zakon jasno definiše postupke sankcionisanja neprofitnih organizacija koje ne ispunjavaju svoje obaveze, ali istovremeno predviđa da se zabrana rada izriče isključivo u slučajevima kada neprofitna organizacija u svom djeloanju postupa suprotno Ustavu Republike Srpske i njenim propisima djeluje i sprovodi aktivnosti na način kako je to propisano članom 3 ovog zakona odnosno kao agent stranog uticaja na štetu individualnih i drugih prava građana ili ukoliko Poreska uprava Sropske utvrdi nepravilnost u finansijskom poslovanju“, pojašnjava Stjepanović.

Kakve su kazne predviđene za organizacije koje ne ispune obaveze propisane zakonom?

Predviđene su novčane kazne u iznosu od 1.000 KM do 5.000 KM za organizacije koje ne ispune obaveze propisane zakonom.

Kazne se mogu izreći u sljedećim slučajevima:

1. Ako organizacija ne obilježi promotivni materijal u skladu sa zakonom.

2. Ako ne podnese prijavu ili prilikom podnošenja prijave ili dopune prijave da netačan podatak u vezi sa upisom u Registar iz člana 8. ovog zakona.

3. Ne dostavi dopunu prijave o izvršeim promjenama u roku propisanom u članu 8. Stav 2. ovog zakona

4. Ako ne dostavi finansijski izvještaj iz člana 11. ovog zakona