Virus Zapadnog Nila: Kako komarci donose tropske viruse u naše krajeve?

Opasni virusi se šire po sjevernoj hemisferi – uz pomoć komaraca. Virus Zapadnog Nila se na taj način već odomaćio u Njemačkoj. Kako možemo da se zaštitimo i zašto raznovrsnost vrsta pomaže u borbi protiv virusa?

Nekada je Sandra Јunglen za svoja istraživanja morala da putuje daleko na jug. Biološkinja radi na Institutu za virusologiju pri bolnici Šarite u Berlinu i ekspertkinja je za arboviruse – koji uključuju sve viruse koje prenose komarci. A ti virusi odavno više nisu problem samo globalnog juga.

Virusi koje prenose komarci izazivaju bolesti kao što su denga groznica, žuta groznica ili Zika virus, i predstavljaju veliki problem u mnogim zemljama Azije, Јužne Amerike i Afrike. Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), samo u 2023. godini registrovano je rekordnih 6,5 miliona slučajeva denga groznice.

- Komarci su najsmrtonosnije životinje na svetu - kaže Јunglen. Svake godine oko milion ljudi umre od bolesti koje prenose komarci.

Da bi istraživala viruse koje oni prenose, biološkinja danas više ne mora da napušta Berlin. Јer jedan arbovirus se već uspješno odomaćio i širi u istočnoj Nemačkoj: virus Zapadnog Nila (VZN).

Šta je virus Zapadnog Nila

U većini slučajeva, zaraženi virusom Zapadnog Nila ne osjećaju nikakve simptome. Oko jedna petina oboljelih, najkasnije 14 dana nakon infekcije, razvije simptome slične gripu – povišena temperatura, drhtavica, bolovi u glavi i mišićima – to je groznica Zapadnog Nila. Simptomi obično nestanu poslije tri do šest dana.

Kod jedne od 100 zaraženih osoba, virus napada centralni nervni sistem i može da izazove meningitis ili encefalitis i ostavi trajne posljedice. Pet do deset procenata ovih tzv. neuroinvazivnih oboljenja završava smrtnim ishodom.

Glavni prenosilac virusa: obični komarac

Za razliku od nekih drugih bolesti koje prenosi invazivna tigrasta vrsta komarca, virus Zapadnog Nila uglavnom prenosi obični komarac (Culex pipiens), koji je domaći i u sjevernim krajevima. Sam virus je iz tropskih u sjeverne krajeve stigao preko ptica selica.

Virus VZN je 2018. godine prvi put otkriven kod ptica i konja u Njemačkoj. Do 2024. godine, pojedini slučajevi infekcije životinja zabilježeni su u gotovo svim njemačkim saveznim pokrajinama. Od 2019. godine, virus je više puta otkriven i kod ljudi, pretežno u istočnoj Njemačkoj.

Kako komarac dolazi do virusa

Da bi komarac mogao da prenese virus, najprije mora sam da se zarazi. Samo ženke komaraca ujedaju, jer im je krv potrebna za proizvodnju jaja.

Kada je reč o virusu Zapadnog Nila, komarci se hrane krvlju divljih ptica: komarac ubode zaraženu pticu i prilikom sljedećeg uboda prenosi virus drugoj ptici.

Neke ptice uginu od infekcije, dok druge ostaju prenosioci bez simptoma.

- Јoš uvijek ne znamo koje ptice u Evropi posebno pogoduju razmnožavanju virusa - kaže Јunglen.

Komarci mogu prenijeti virus i na sisare, prije svega na konje i ljude. Međutim, tu lanac prenosa prestaje, jer se virus u njihovom organizmu ne razmnožava efikasno. Zbog toga ljudi i konji nisu izvor zaraze za komarce i ne prenose dalje virus.

Zašto se bolesti koje prenose komarci šire

- Rastuće temperature imaju snažan uticaj na komarce i njihov potencijal za prenošenje bolesti - kaže Sandra Јunglen. Drugim riječima, klimatske promene idu na ruku krvopijama.

- Zbog toga komarci duže ostaju aktivni: ranije se izlegu, češće ujedaju, brže se razmnožavaju i polažu više jaja - objašnjava naučnica. Svim vrstama komaraca je takođe potrebna voda za polaganje jaja i razvoj larvi. Toplota i malo kiše su dovoljni za ekspanziju populacije komaraca.

I virusima prija toplota: - Na višim temperaturama virus se brže razmnožava u tijelu komarca i lakše dospijeva u njegove pljuvačne žlijezde - objašnjava Јunglen. Odatle je do sljedeće infekcije potreban samo jedan ubod.

Larvama svih vrsta komaraca potrebna je voda da bi se izlegli

Zemlje poput Francuske, Španije i Italije već dugo imaju problem sa denga groznicom: tamo se uspješno odomaćio tigrasti komarac (Aedes albopictus), poreklom iz Azijsko-pacifičkog regiona.

I sam virus denge, koji prenosi ova vrsta komarca, u tim zemljama je postao autohton. To znači da ga više ne unose samo putnici iz inostranstva, već se prenosi i cirkuliše lokalno.

- Samo je pitanje vremena kada ćemo tu situaciju imati i u Njemačkoj - kaže Јunglen.

Više komaraca ne znači uvijek i više virusa

Nije samo porast temperature na sjevernoj hemisferi ono što pogoduje komarcima – kako autohtonim, tako i invazivnim vrstama.

Važnu ulogu igra i smanjenje biološke raznolikosti, koja je ključna za stabilnost zdravih ekosistema.

Sandra Јunglen to vidi i u Berlinu. Ona i njen tim istražuju brojnost komaraca i prisustvo virusa Zapadnog Nila na različitim lokacijama u gradu – od urbanih betonskih površina, preko grobalja, do parkova.

Otkrili su da je na grobljima broj komaraca i virusa najveći. Tamo ima biljaka, vode i životinja koje mogu da posluže kao domaćini komarcima. U prirodnom parku ima još više komaraca – ali gotovo da nema virusa. To je povezano sa raznolikošću vrsta na toj lokaciji.

- Veliki biodiverzitet smanjuje prisustvo patogena. Svakom patogenu je potreban domaćin, a što je ekosistem raznovrsniji, to je manja gustina pojedinačnih domaćina – a samim tim je i manja količina virusa - objašnjava Јunglen.

Zaštita od virusa Zapadnog Nila: sprečiti ubode komaraca

Pošto ne postoji vakcina niti specifična terapija nakon infekcije virusom Zapadnog Nila, jedina zaštita jeste sprečavanje uboda: pantalone i odjeća sa dugim rukavima otežavaju komarcima ubod. Takođe pomažu i mreže protiv komaraca na prozorima.

Oni koji imaju baštu, trebalo bi da paze da komarcima ne obezbijede mjesta za razmnožavanje: komarci vole kada se u saksijama ili buradima nakupi voda. Takođe i u vrtu važi: što je veća raznovrsnost vrsta, to bolje – slijepi miševi, žabe i pauci se rado hrane komarcima.