Ko i zašto finansira nevladine organizacije u Srpskoj?

Ako bilo ko od zvaničnika u Republici Srpskoj postavi sasvim logično pitanje – koliko novaca od stranih donatora dobijaju domaće nevladine organizacije i po kojem osnovu - po nepisanom pravilu biće izložen verbalnoj rafalnoj paljbi.

I ona obično traje danima, po sistemu napad je najbolja odbrana. Podaci iz pojedinih medijskih ili izvještaja donatora pokazuju da ih finansiraju Sjedinjene Američke Države (SAD), Evropska unija i neke od njenih članica.

Kroz udruženja građana, neprofitne organizacije i druge grupacije, „pokrili” su sve segmente društva u Republici Srpskoj i FBiH, ali zbog namjerene zamjene teza ne mogu se dobiti odgovori ima li nepravilnosti ili protivzakonitih radnji u djelovanju organizacija civilnog društva koje primaju novce iz inostranstva. Istina, neki od njih su tek ovih dana priznali, blago rečeno, propuste.

Potpuno bez nadzora

U ovom trenutku vjerovatno nijedan nadležni organ u Republici Srpskoj ne zna šta to tačno rade brojne nevladine organizacije, finansirane stranim parama.

Nije moguće u svakom momentu provjeriti, niti precizno pratiti njihove aktivnosti, ne zna se ni ko je od njihovih aktivista stručan i po kojem moralnom kodeksu zastupa određene stavove kada su u pitanju veoma osjetljive teme, koje se tiču najranjivijih kategodija stanovništva, kao i obrazovanja, rodno senzitivnog jezika...

Oko mogućih finansijskih zloupotreba bi se takođe mogle voditi rasprave, jer neke, ipak, nisu neprofitabilne organizacije. Iz Savjeta Evrope su tražili od nadležnih u BiH da se izradi registar nevladinih organizacija kako bi se spriječilo pranje novca i finansiranje terorizma.

Neke od nevladinih organizacija zagovaraju NATO put BiH, iako je Srpska izričito protiv članstva u toj vojnoj alijansi, zatim evropske integracije, mada je diskutabilan obrazovni nivo „propagatora” i legitimitet njihovog predstavljanja, žele rodnu ravnopravnost kroz izmjene Ustava BiH, te, između ostalog, i bolja radnička prava, ali, većinom i sami članovi nevladinih organizacija rade „na crno”.  

Oštetili radnike i budžete, ne plaćaju poreze

Iako niko precizno ne zna tačan broj, podaci Centra za promociju civilnog društva (CPCD) pokazuju da u BiH djeluje više od 24.000 organizacija civilnog društva. Poražavajući je podatak da većina angažovanih osoba u tom sektoru radi „na crno”.  

Iz evidencija zavoda za zapošljavanje vidljivo je da ugovore o radu ima njih svega oko 7.000. Pomenute cifre otkrivaju da je u sivoj zoni na hiljade osoba uključenih u rad organizacija u civilnom sektoru, čiji broj, kako potvrđuju u CPCD-u, opet niko tačno ne zna.

Angažovani su bez prijava, uplate poreza i doprinosa, čime krše zakone Republike Srpske ili FBiH. A veliki novci se dobijaju od stranih donatora.

„Čak i u sektoru koji se bori za demokratizaciju, napredak, ljudska prava se desi da ima kršenja radničkih prava”, priznala je u izjavi novinarima u Banjaluci Aida Daguda, direktorica CPCD-a, na nedavnom skupu posvećenom radničkim pravima u civilnom sektoru.

„Javna tajna”

CPCD je od 2022. uključen u četvorogodišnji projekat Smart Balkan, za koje je norveško Ministarstvo vanjskih poslova izdvojilo 14,5 miliona evra kroz čak 450 grantova.

Jedan od grantova, u iznosu od 178.126, 96 norveških kruna (NOK), lani je dobio banjalučaki portal Capital, za projekat „Javna tajna”, koji je s produžetkom trajao od maja do kraja novembra 2023.godine.

Više novca od norveških donatora izdvojeno je za Transparency international BiH u okviru projekta „Borba protiv visoke korupcije: Snažniji nadzor, veća odgovornost” i to 509.988,78 NOK. Helšinški parlament građana je kroz jedan grant dobio 320.000 NOK.

Najveći iznos od svih dobio je Centar za informativnu dekontaminaciju mladih – Buka i to 1.020.000,00 NOK, s tim da je trajanje njihovog projekta dvije godine.

Nešto malo manje finansija i to 1.00.000.00 NOK odobreno je za banjalučki Centar za životnu sredinu. Mnogo manje sredstava povuklo je banjalučko Udruženje „Oštra nula”, „svega” 75.439,20 NOK za projekat „Siguran prostor za slobodne mlade”.

Ovo su samo odobreni iznosi u okviru jednog projekta i jednog, ali stalnog, finansijera nevladinih organizacija, odnosno privatnih medija u Republici Srpskoj.

Milioni za LGBTQI+

Vlada Sjedinjenih Američkih Država (SAD) putem svoje Agencije za međunarodni razvoj (USAID) samo u ovoj godini odobrila je 1,3 miliona KM (oko 714.000 USD) za deset organizacija civilnog društva koje se zalažu za prava, osnaživanje i dostojanstven život nedovoljno zastupljenih društvenih grupa u BiH.

Među njima su i pripadnici LGBTQI+ (lezbejke, homoseksualci, biseksualci, transrodne osobe, sve neheteroseksualne osobe, inter seksualne osobe).

Amerikanci smatraju da se ove zajednice u BiH „još uvijek ne čuju dovoljno” pa će pare dobiti pet organizacija koje zagovaraju poboljšanje položaja pripadnika LGBTQI+. Precizirali su i da se ovim projektom „nastavljaju kontinuirani napori Vlade SAD u jačanju organizacija civilnog društva...”.

Uključujući pomenuta dodijeljena finansijska sredstva, USAID/INSPIRE je podržao 32 organizacije civilnog društva koje se bore za ljudska prava u BiH putem tehničke pomoći, jačanja organizacijskih kapaciteta i grantova u ukupnom iznosu od 7,8 miliona KM (4,5 miliona USD) od 2020. godine kada je program počeo.

Prodavanje magle ili opasnost?

Ne postoje definisani kriteriji po kojima bi se na jednostavan način moglo odrediti koje to nevladine organizacije, čiji rad je plaćen američkim i evropskim novcima, svojim angažmanom doprinose napretku građana ili Republike Srpske, na čijoj teritoriji provode svoje aktivnosti.

U javnosti se ipak ponešto i zna, pa i koje to NVO najviše kriju tačne iznose novčanih pomoći, iako svojim aktivnostima od vlasti traže transparentno djelovanje. Pojedine nevladine organizacije se oglašavaju svega dva do tri puta godišnje, iako to utiče na njihov kredibilan rad i sliku koju bi trebalo da „šalju” u javnosti.

Nikoga ne prozivamo, ali znamo da će se prepoznati.

U CPCD-u priznaju da pada povjerenje građana u nevladine organizacije.

Međutim, i dok ovo čitate, registruju se nove organizacije civilnog društva, druge se gase, jer donatori očekuju da se otvaraju nove teme. I sve su zahtjevniji u indoktrinaciji.

U CPCD-u potvrđuju da se u proteklih 10 godina povećao broj organizacija civilnog društva. I nisu sami sebi svrha, već stranim donatorima. Hoćemo da vjerujemo da, ipak, najveći broj nevladinih organizacija u Republici Srpskoj pomaže u pružanju specifnih usluga u društvu i ne kriju od javnosti informacije o svom radu i finansiranju.

Nastaviće se...