Egzodus sarajevskih Srba

Na današnji dan prije 29 godina federalne policijske snage ušle su u Vogošću, koju je prije toga napustila srpska policija, tako da je to bila prva opština koja je prešla u nadležnost Federacije BiH /FBiH/, a kompletnom operacijom početka egzodusa sarajevskih Srba rukovodio je tadašnji federalni ministar unutrašnjih poslova Avdo Hebib.

Tokom egzodusa sarajevskih Srba najpotresnije scene bile su seobe posmrtnih ostataka srpskih boraca, jer su ponosne srpske porodice odlučile da ekshumiraju svoje mrtve i da ih prenesu u Republiku Srpsku, ne želeći da muslimanski vandali skrnave grobove njihovih najmilijih.

Nakon tri i po godine uspješne odbrane Ilidže, Ilijaša, Hadžića, Grbavice i dijelova opština Novi Grad i Centar, pogibija, ranjavanja, gubitka imovine, a potom prinudnog izbjeglištva, sarajevskim Srbima egzodus je djelovao kao uzaludna žrtva, ali i neminovna sudbina.

Prema istorijskim podacima i zvaničnim dokumentima, egzodus sarajevskih Srba, koji u FBiH nazivaju "mirnom reintegracijom", počeo je 17. februara 1996. godine, na pravoslavni praznik Zadušnice, jer je planirano iseljavanje Srba sa ovih područja trebalo da bude 19. marta te godine.

Poseban problem predstavljala je upravo ta činjenica da su takozvane međunarodne institucije naglo odlučile da muslimanske vlasti preuzmu srpske opštine mjesec dana prije predviđenog roka, što je dodatno ubrzalo ionako veliku tragediju sarajevskih Srba.

Međunarodna zajednica nijema

Srpsko Sarajevo predstavljalo je jedinstven slučaj u bivšoj BiH po tome što se Dejtonskim sporazumom od više od 150.000 ljudi koji su odbranili svoj grad zahtijevalo da u miru pristanu na vlast ratnih protivnika.

Između dejtonskog i pariskog samita, sarajevski Srbi su referendumski odbacili diktat da moraju prihvatiti muslimansku vlast, ostati u FBiH i biti šerijatski ozakonjeni.

Međutim, pariski skup, održan 14. decembra 1995. godine, osim ceremonijalnosti i protokolarnosti, nije se ni osvrnuo na demokratski izraženu volju naroda Srpskog Sarajeva.

Međunarodna zajednica je tada saopštila da će 23. februara policija muslimansko-hrvatske federacije ući u Vogošću, Novi Grad i Centar, 29. februara u Ilijaš, 6. marta u Hadžiće, 12. marta na Ilidžu i u Trnovo, a 19. marta u Novo Sarajevo i Stari Grad.

Prema popisu iz 1991. godine, u Sarajevu je živjelo 157.000 Srba.

Srbi se oduprli zloj namjeri zatiranja njihovog postojanja

Istoričar Draga Mastilović izjavio je ranije Srni da bi se cijela istorija srpskog naroda na prostoru Sarajeva mogla sažeti u rečenicu da je to bio veoma dug, viševjekovni kontinuitet trajanja i zatiranja, jer koliko dugo Srbi traju na ovim prostorima, toliko traju i nastojanja da se oni, ako ne sasvim zatru, ono barem svedu na mjeru i prostor koji drugima odgovara.

"Ono što se desilo sarajevskim Srbima u posljednjoj deceniji 20. vijeka predstavlja vrhunac procesa zatiranja i to ne samo fizičkog već i ekonomskog, kulturnog, duhovnog, istorijskog, da bi se to na kraju pretvorilo u zatiranje pamćenja i prava na pamćenje koje, nažalost, i danas traje", pojašnjava Mastilović prisjećajući se tragičnog egzodusa sarajevskih Srba koji je počeo 22. februara 1996. godine.

Biblijska seoba okovana ledom i snijegom

On je podsjetio da je zima tih mjeseci 1996. godine pokazala najsuroviju stranu, snijeg je padao svaki dan, nanosi su bili visoki, a temperatura je noću padala i ispod minusa 20 stepeni Celzijusovih, tako da se egzodus sarajevskih Srba odvijao pod izuzetno teškim uslovima.

Prema njegovim riječima, traženje novog doma na Palama, u Bratuncu, Bijeljini, Zvorniku, Trebinju, Milićima, Sokocu, Rogatici, Gacku, Bileći, Brčkom, Banjaluci, Doboju ili Prijedoru bila je svojevrsno magnovenje, košmar i gotovo biblijska seoba.

Režiser Dragoljub Dragan Elčić rekao je ranije Srni da je oko 130.000 Srba u februarskom i martovskom nevremenu 1996. godine krenulo u neizvjesnost, iz otetog im grada u jedinstvenom događaju u savremenoj istoriji, postdejtonskom preselenju egzodusu u kome su odlazeći sa vjekovnih ognjišta ponijeli sa sobom i svoje mrtve.

"Srbi u koloni napuštaju grad /Sarajevo/. To je kolona živih i mrtvih. Oko 3.500 poginulih srpskih boraca iskopano je iz grobalja svih sarajevskih opština. A ta glina je teška, mnogo teška. Svaki dan sam kopao grobove sa svojim sunarodnicima i saborcima i snimao kamerom. Kopali smo mrtve da bi zajedno krenuli sa živima u nepoznato", kaže Elčić.

On smatra da je egzodus sarajevskih Srba događaj koji govori o posljedicama tragičnog sukoba u BiH i posebno simbol samoožrtvovanja sarajevskih Srba zarad mira i stvaranja Republike Srpske.

Žrtva za Republiku Srpsku

Demobilisani borac Vojske Republike Srpske Vaso Elez kaže da je mnogim Srbima lakše bilo preživjeti rat braneći svoje porodice u odbrani slobode i dostojanstva, nego prihvatiti i proživjeti egzodus iz tadašnjih sarajevskih opština Ilijaš, Hadžići, Ilidža, Vogošća, Novo Sarajevo, koje su nakon Dejtona pripale FBiH.