Priča o prvoj mumiji pronađenoj na tlu Srbije

U ljeto 1982. godine, dok su arheolozi na lokalitetu Pećine u Viminacijumu kopali slojeve zemlje, nisu mogli ni da naslute da će naići na otkriće koje će zauvijek promijeniti sliku o antičkoj prošlosti Srbije – prvu mumiju pronađenu na našem tlu.

Tokom zaštitnih iskopavanja 1982. godine na lokalitetu Pećine u okviru nekropole Viminacijuma, arheolozi su otkrili šest sarkofaga, od kojih su dva, označena kao sarkofag 5 i 6, ostala sačuvana od pljačke zahvaljujući dubini ukopa i pažljivom dokumentovanju, piše Sve o arheologiji. 

Sarkofazi, isklesani od peščara i krečnjaka, u najvećoj mjeri su bili uništeni zbog nemilosrdnih pljačkaških aktivnosti. Međutim, dva sarkofaga, ukopana na vrlo malom međusobnom rastojanju i na neuobičajeno velikoj dubini, ostala su van domašaja pljačkaša. Kako je navela Dragana Spasić-Đurić u radu iz 2003. godine, „njihovo otvaranje je predstavljalo neponovljivo arheološko iskustvo, ali je izazvalo veliku pažnju mještana i radnika na gradilištu i dovelo do niza nesvakidašnjih propratnih događaja“.

Pokušaj pljačke sarkofaga

Ona opisuje i dramatičan pokušaj pljačke koji se dogodio noć prije otvaranja sarkofaga. Nakon što je sarkofag izvađen iz zemlje, dva radnika su ostavljena da ga čuvaju tokom noći. 

„Naime, veliko interesovanje radnika na gradilištu, koji su, videvši mermerni kovčeg znatno pre otvaranja, javno komentarisali da su unutra sigurno zlatne poluge, stvorilo je vrlo negativnu atmosferu i glasine koje su se brzo prenosile kroz čitav kraj. Na našu žalost, slutnje da se nešto može dogoditi, su se ostvarile“, piše Spasić-Đurić.

Te noći dvojicu radnika su posjetile „dvije siluete“ naoružane lovačkom puškom. Nakon pucnjeva, čuvari su istrčali, a napadači su pobjegli u mrak, vjerovatno shvativši da je sarkofag pod nadzorom. Sledećeg jutra, sarkofag je otvoren.

Sarkofag 5 bio je izrađen bez dekorativne obrade i pripadao je „maloazijskom tipu“. Da bi se sačuvala unutrašnjost, sanduk i poklopac bili su zatvoreni pomoću metalnih klanfi, a spojevi ispunjeni olovom. Prilikom otvaranja, pronađeni su ostaci mumificirane pokojnice, položene na sloj čistog kreča debljine 3–5 cm.

Međutim, u dodiru sa vazduhom, organski ostaci su brzo propadali. „Nisu sprovedene analize skeletala niti tekstila, tako da su izgubljeni dragoceni podaci“, ističe autorka.

Lobanja pokojnice bila je uvijena u više slojeva tkanine, a po tijelu su se nalazili ostaci tri različite tekstilne strukture. Na osnovu toga se pretpostavlja da je nosila haljinu ili bila pokrivena pokrovom protkanim zlatnim nitima. U predjelu glave i ramena primjećeni su ostaci finije tkanine, vjerovatno vela, dok je žuti prah pronađen ispod tkanina mogao poticati od buketa cvijeća ili mrežice kojom je bila učvršćena frizura.

Kod nogu su otkriveni ostaci kože od pogrebnih cipela. Pronađene su i dvije ćilibarske i četiri koštane igle, vjerovatno korišćene za pričvršćivanje odjeće, kao i par skupocenih zlatnih minđuša sa rubinima.

Vještačka mumifikacija

Posebnu pažnju privukla je činjenica da se radi o namjernoj vještačkoj mumifikaciji. Prema autorki, „zbog jedinstvenosti ovog slučaja, analiza i rekonstrukcija su izvršene uz pomoć komparativnog materijala iz velikih vojnih i gradskih centara panonskog limesa (Carnuntum, Brigetio, Intercisa, Aquincum), gdje je pouzdano registrovano preko deset slučajeva ove prakse“.

Tehnika mumifikacije podsjeća na opise medicinskog tretmana koje je zabilježio Herodot. Nakon uklanjanja unutrašnjih organa, tijela su konzervisana potapanjem u soli sa jakim isušujućim i antiseptičkim dejstvom. Zatim su tijela obavijana tkaninama natopljenim rastvorima biljne smole.

Spasić-Đurić dodaje: „Kvalitet mumifikacije je, kako je naveo Herodot, zavisio od cene. Postupak vađenja unutrašnjih organa podrazumeva visok stepen medicinskih znanja i izuzetno poznavanje anatomije, jer je trebalo izvaditi meka tkiva, a da pri tom ne dođe do deformacije lica i tela.“ 
Tijelo je nakon tretmana položeno u sarkofag, često na slamenu prostirku i preko sloja kreča, a oko njega su stavljani aromati poput šafrana, da bi se ublažio miris konzervanasa.

Porijeklo mumificirane pokojnice

Na osnovu pogrebnog rituala, kvaliteta tkanine i tipa nakita, kao i orijentalnih karakteristika mumifikacije, pretpostavlja se da je pokojna žena bila porijeklom iz Sirije ili Egipta. Njeno prisustvo u Viminacijumu u dugo polovini 3. ili početkom 4. veka vjerovatno je povezano sa migracijama tokom perioda dinastije Sjevera.

Autorka rada iznosi hipotezu da je pokojnica bila supruga muškarcu sahranjenom u susjednom sarkofagu br. 6, potencijalno hrišćaninu, što bi odražavalo šire društvene procese povezane sa dolaskom istočnjačkih kultura u provincijalni rimski svijet.