Tri decenije od postizanja mirovnog sporazuma za BiH u Dejtonu

Sporazum zvaničnog naziva Opšti okvirni sporazum za mir u Bosni i Hercegovini, poslije parafiranja u Dejtonu, 21. novembra, konačno je potpisan 14. decembra 1995. godine u Jelisejskoj palati u Parizu.

Sporazum se uobičajeno naziva Dejtonski sporazum, po gradu Dejton, okrug Montgomeri u Ohaju, gdje su u vazduhoplovnoj vojnoj bazi Rajt Peterson vođeni tronedeljni pregovori koji su završeni 21. novembra 1995, čime je najzad okončan rat u Bosni i Hercegovini.

Ratu je prethodilo razbijanje zajedničke države Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, odnosno neustavno preglašavanje Srba u tijelima BiH, a onda i neodgovorna odluka međunarodnog priznanja Bosne i Hercegovine, bez prethodne saglasnosti sva tri konstitutivna naroda.

Pregovorima u Dejtonu prethodilo je usaglašavanje principa u Ženevi i Njujorku, tokom septembra te 1995. godine.

Tokom "mučnih" pregovora u Dejtonu koji su trajali počev od prvog dana novembra do 21. tog mjeseca, određeno je da će se Bosna i Hercegovina nadalje sastojati od dva entiteta, Federacije BiH, za koju je određeno da će pokrivati 51 procenat površine, i Republike Srpske, kojoj je ostalo 49 odsto ukupne površine BiH.

Teritorijalni okvir Republike Srpske je zapravo kasnije umanjen obrazovanjen Brčko distrikta. Postojanje Federacije BiH je inače usaglašeno tokom pregovora, 10. novembra.

Pregovore u bazi Rajt Paterson usmjeravali su Voren Kristofer, tadašnji američki državni sekretar i američki diplomata Ričard Holbruk uz pomoć generala NATO Veslija Klarka.

Prisutni su bili i posebni predstavnik EU Karl Bilt kao i zastupnik zvanične Moskve Igor Ivanov.

Tokom tronedeljnih pregovora i usaglašavanja, predstavnicima međunarodne zajednice uspjelo je da približe stavove predsjednika Hrvatske Franje Tuđmana i predsjednika Srbije Slobodana Miloševića, koji je predvodio zajedničku delegaciju SR Jugoslavije i Repubilke Srpske, sa Alijom Izetbegovićem predsjedavajućim Predsjedništva BiH, koji je gotovo do samog parafiranja odbijao saglasnost.

Uz Slobodana Miloševića, članovi zajedničke delegacije SRJ i RS bili su i Momir Bulatović, u to vrijeme predsjednik Crne Gore, Milan Milutinović, tada ministar spoljnih poslova SR Jugoslavije, Momčilo Krajišnik predsjednik Skupštine Republike Srpske, Nikola Koljević njegov zamjenik, kao i Aleksa Buha, u svojstvu ministra inostranih djela Republike Srpske. U Dejtonu su precizirana razgraničenja, pa je tako usaglašavan status Brčkog, pri čemu je predviđeno da će odgovarajuća komisija tokom narednih godinu dana precizirati njegov status.

Grbavica, Ilidža, Ilijaš, Rajlovac, Hadžići, Vogošća izuzeti su iz sastava Republike Srpske, čime je Federacija BiH zaokružila prostor Sarajeva.

Određen je isto tako širok koridor za Goražde, u korist Federacije, izdvajanjem tih teritorija iz sastava Republike Srpske.

Republici Srpskoj vraćen je prostor Šipova, Mrkonjić grada, Istočnog Drvara.

Bilo je takođe brojnih ispravki linija razgraničenja na nizu pozicija, kao na zapadu, kod Ključa, u posavini, oko Goražda, u Hercegovini.

Dan uspostavljanja Opšteg okvirnog sporazuma za mir u BiH - 21. novembar republički je praznik i neradni dan u Republici Srpskoj.